Trí tuệ nhân tạo tạo sinh – GenAI (Generative Artificial Intelligence) đang là một trong những chủ đề được quan tâm nhiều nhất hiện nay. Từ các công cụ viết nội dung tự động, sáng tác nhạc, tạo hình ảnh, đến các trợ lý ảo thông minh trong doanh nghiệp, GenAI dường như đang định hình lại cách con người làm việc, sáng tạo và tương tác. Tuy nhiên, GenAI có thực sự hữu ích như kỳ vọng? Hay đây chỉ là một làn sóng công nghệ mang tính nhất thời?
GenAI là gì?
GenAI (Generative AI – Trí tuệ nhân tạo tạo sinh) có khả năng học từ các dữ liệu và sản phẩm đã tồn tại để tạo ra những nội dung mới, chân thực ở quy mô lớn. Các nội dung này mang dấu ấn của dữ liệu huấn luyện nhưng không sao chép nguyên bản. GenAI có thể tạo ra nhiều loại sản phẩm như hình ảnh, video, nhạc, giọng nói, văn bản, mã phần mềm và thiết kế sản phẩm.
Công nghệ này sử dụng nhiều kỹ thuật khác nhau, trong đó nổi bật là các mô hình nền tảng (foundation models) – được huấn luyện trên tập dữ liệu lớn không gắn nhãn, có khả năng thực hiện nhiều tác vụ và được tinh chỉnh linh hoạt. Việc phát triển các mô hình này đòi hỏi toán học phức tạp và sức mạnh tính toán cực lớn, nhưng về bản chất, chúng là các hệ thống dự đoán.
Hiện nay, GenAI chủ yếu được sử dụng thông qua các câu lệnh ngôn ngữ tự nhiên, không đòi hỏi người dùng phải biết lập trình. Tuy nhiên, ứng dụng của GenAI trong doanh nghiệp đang mở rộng nhanh chóng – từ thiết kế thuốc, chế tạo chip đến phát triển vật liệu mới.
Đọc thêm: AI tạo sinh (GenAI) là gì?
Vì sao GenAI đột nhiên “gây sốt”?
Gartner đã đưa GenAI vào Chu kỳ Hype Cycle™ về trí tuệ nhân tạo từ năm 2020 và xếp công nghệ này vào danh sách các Xu hướng Công nghệ Chiến lược hàng đầu năm 2022. Theo Gartner, GenAI đang chuyển từ giai đoạn “Kích hoạt đổi mới” sang “Đỉnh cao kỳ vọng phóng đại.”
Bước ngoặt thực sự đến vào cuối năm 2022 khi OpenAI ra mắt ChatGPT – một chatbot có khả năng tương tác giống người thật và nhanh chóng trở thành hiện tượng toàn cầu.
Gartner nhận định GenAI sẽ trở thành công nghệ nền tảng tiếp theo, ngang hàng với động cơ hơi nước, điện và Internet. Khi ứng dụng thực tế tăng lên, sự phấn khích ban đầu sẽ giảm, nhưng ảnh hưởng của GenAI tới công việc và đời sống sẽ tiếp tục tăng.
Lịch sử phát triển của GenAI (Nguồn: Gartner)
GenAI có thực sự hữu ích? Thực tiễn chứng minh ứng dụng của GenAI
Các mô hình như transformer (ví dụ: ChatGPT) là bước tiến lớn trong kiến trúc AI, có thể:
- Hỗ trợ con người và máy móc
- Tự động hóa quy trình
- Hỗ trợ CNTT và vận hành doanh nghiệp
Lợi ích tiêu biểu gồm:
- Rút ngắn thời gian phát triển sản phẩm
- Nâng cao trải nghiệm khách hàng
- Tăng năng suất lao động
Tuy nhiên, hiệu quả của GenAI phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Người dùng cần hiểu đúng giá trị có thể đạt được, đặc biệt khi sử dụng công cụ miễn phí vốn có nhiều giới hạn. GenAI có thể tạo ra thông tin sai lệch hoặc thiên vị – do đó, đánh giá của con người vẫn là yếu tố quan trọng.
Theo khảo sát của Gartner với hơn 2.500 lãnh đạo doanh nghiệp:
- 38% ưu tiên GenAI để cải thiện trải nghiệm và giữ chân khách hàng
- 26% nhằm tăng trưởng doanh thu
- 17% để tối ưu hóa chi phí
- 7% phục vụ duy trì vận hành kinh doanh liên tục
AI đã được nhiều doanh nghiệp ứng dụng trong công việc
Giá trị cốt lõi GenAI mang lại
Vậy điều gì khiến GenAI không chỉ là công cụ, mà thực sự trở thành một “lực đẩy” mới trong đổi mới và tối ưu hóa?
- Tăng tốc độ và quy mô sáng tạo: GenAI cho phép tạo ra nội dung hàng loạt với chất lượng chấp nhận được, trong thời gian cực ngắn – điều mà con người không thể đạt được nếu làm thủ công.
- Giảm chi phí vận hành: Với một khoản đầu tư nhỏ ban đầu, doanh nghiệp có thể tiết kiệm đáng kể chi phí nhân sự, đặc biệt trong các công việc lặp đi lặp lại hoặc cần tạo nhiều biến thể nội dung.
- Trao quyền cho cá nhân: GenAI giúp người không chuyên cũng có thể thiết kế, viết lách, lập trình, từ đó mở ra cơ hội khởi nghiệp hoặc phát triển kỹ năng cá nhân nhanh chóng hơn.
- Thúc đẩy đổi mới sáng tạo: Khi những công việc thủ công được tự động hóa, con người có nhiều không gian hơn cho tư duy chiến lược, đổi mới và sáng tạo đột phá.
Trọng tâm chính trong ứng dụng thực tiễn của GenAI (Nguồn: Gartner)
GenAI trong ngành an ninh mạng
Trong lĩnh vực an ninh mạng, GenAI đang được xem là vũ khí hai lưỡi: vừa là công cụ phòng thủ hiệu quả, vừa là mối đe dọa tiềm tàng.
Ứng dụng phòng thủ:
- Tự động phát hiện và phản hồi mối đe dọa (EDR) theo thời gian thực
- Phân tích hành vi bất thường trong hệ thống mạng
- Tạo mô phỏng tấn công để huấn luyện và kiểm thử hệ thống bảo mật
- Tăng hiệu quả phân tích log và báo cáo sự cố
Mối đe dọa tiềm tàng:
- Hacker có thể dùng GenAI để tạo email lừa đảo phức tạp hơn (phishing)
- Sinh mã độc tự động, tránh phát hiện
- Tạo deepfake video, giọng nói phục vụ lừa đảo danh tính
Theo báo cáo từ IBM Security (2024), 51% chuyên gia bảo mật tin rằng GenAI sẽ là yếu tố thay đổi cuộc chơi, đặc biệt trong tấn công mục tiêu và phòng vệ mạng có chủ đích.
Rủi ro khi sử dụng GenAI
Các rủi ro của GenAI ngày càng rõ nét:
- Thiếu minh bạch: Các mô hình AI khó dự đoán, ngay cả với chính nhà phát triển.
- Sai lệch thông tin: Có thể tạo ra dữ liệu không chính xác hoặc giả mạo.
- Thiên vị: Cần kiểm soát và điều chỉnh theo nguyên tắc đạo đức và quy định pháp luật.
- Bản quyền: Dữ liệu đầu vào có thể bị công khai hóa.
An ninh mạng: Dễ bị khai thác để tạo deepfake, lừa đảo… - Tác động môi trường: GenAI tiêu tốn nhiều điện năng. Doanh nghiệp nên chọn nhà cung cấp ưu tiên năng lượng tái tạo.
Gartner khuyến nghị doanh nghiệp tự đặt câu hỏi:
- Trách nhiệm và hậu quả nếu GenAI bị lạm dụng?
- Làm sao kiểm soát và thu hồi dữ liệu?
- Làm sao bảo vệ bản quyền và quyền lợi tác giả?
- Có nên có người phụ trách đạo đức AI trong ban điều hành?
Việc GenAI có thực sự hữu ích hay không phụ thuộc vào cách chúng ta sử dụng, chứ không chỉ ở công nghệ:
- Cần kỹ năng “prompting”: Việc ra lệnh cho GenAI cần có tư duy rõ ràng, biết cách đặt câu hỏi hoặc mô tả mục tiêu. Không phải ai cũng biết “dùng AI đúng cách”.
- Cần con người kiểm duyệt: GenAI chưa thể thay thế hoàn toàn tư duy phản biện, đánh giá chất lượng, hoặc ra quyết định có đạo đức. Vai trò con người là không thể thiếu.
- Cần môi trường dữ liệu sạch, pháp lý rõ ràng: Để tránh rủi ro đạo đức, sai lệch dữ liệu, vi phạm bản quyền, cần cơ chế kiểm soát và quy chuẩn sử dụng GenAI minh bạch.
Kết luận: GenAI có thực sự hữu ích?
Câu trả lời là có – nhưng không phải theo cách đơn giản hay tuyệt đối.
GenAI không phải là giải pháp vạn năng, nhưng là một công cụ đột phá nếu được sử dụng đúng cách. Giá trị của nó không nằm ở việc thay thế con người, mà ở khả năng khuếch đại tư duy và hiệu suất – khi người dùng hiểu rõ giới hạn, tư duy phản biện, và chủ động điều hướng công nghệ thay vì lệ thuộc vào nó.
Trong lĩnh vực an ninh mạng, GenAI vừa là lá chắn vừa là con dao hai lưỡi. Nó giúp phát hiện sớm mối đe dọa, phân tích dữ liệu log theo thời gian thực và mô phỏng tấn công để tăng cường phòng thủ. Nhưng đồng thời, chính công nghệ này cũng đang bị khai thác để tạo ra các hình thức tấn công tinh vi hơn. Vì thế, GenAI trong an ninh mạng không chỉ cần được áp dụng mà phải đi kèm với kiểm soát chặt chẽ, cập nhật liên tục và một chiến lược sử dụng thấu đáo.
